Ξέρει πραγματικά ο Τραμπ τι κάνει; Ή μήπως η πολιτική του καριέρα προκαλεί απλώς παράπλευρες ζημιές σ’ άλλες χώρες; (στη φωτογραφία του Reuters/Carlos Barria, επάνω, ο Τραμπ υπό το σύνθημα Πρώτα η Αμερική)
Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει αποτελεί μια βαθιά και βασική εσωτερική αντίφαση της πολιτικής των ΗΠΑ, παρόμοια μ’ αυτήν της διπλωματίας τους τη δεκαετία του 1920, αναφέρει σε ανάλυσή του ο Michael Hudson, οικονομολόγος, καθηγητής Οικονομικών και πρώην αναλυτής της Wall Stret.
Γερμανία και Ευρώπη θα προσφερθούν θυσία για να σωθεί η αυτοκρατορία των ΗΠΑ
Ο Δρόμος προς τη Σιγκαπούρη: Μπινγκ Κρόσμπι, Μπομπ Χόουπ και Ντόροθι Λαμούρ στην ταινία του Χόλιγουντ
Τη δεκαετία του 1940 εμφανίστηκε μια σειρά ταινιών με τον Μπινγκ Κρόσμπι και τον Μπομπ Χόουπ, αρχής γενομένης με τον Δρόμο προς τη Σιγκαπούρη το 1940. Η πλοκή ήταν πάντα παρόμοια.
Ο Μπινγκ Κρόσμπι και ο Μπομπ Χόουπ υποδύονται δύο απατεωνίσκους που ταξιδεύουν στον κόσμο, αστειεύονται, τραγουδούν, χορεύουν και προσπαθούν να εξαπατήσουν ο ένας τον άλλον για να σώσει ο καθένας το τομάρι του ή για να κερδίσει την καρδιά της Ντόροθι Λαμούρ, ντυμένης με σαρόνγκ, την οποία αναπόφευκτα συναντούν στην πορεία.
Το τέλος είναι αίσιο, με τους δυο περιπλανώμενους αλητάκους να ξεπερνούν τις κακοτοπιές και τον Μπινγκ να κερδίζει πάντα το κορίτσι.
Ξεπούλησαν τη Γερμανία
Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει μια σειρά από παρόμοιες διπλωματικές σκηνές με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γερμανία (που υποκαθιστούν την Ευρώπη ως σύνολο). Θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε ο Δρόμος προς το Χάος.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεπούλησαν τη Γερμανία καταστρέφοντας τον Nord Stream, με τον καγκελάριό της Ολαφ Σολτς (ο δύσμοιρος χαρακτήρας του Μπομπ Χόουπ) να το αποδέχεται και με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να παίζει το ρόλο της Ντόροθι Λαμούρ (το κορίτσι είναι το έπαθλο του Μπινγκ στη σειρά ταινιών Δρόμος του Χόλιγουντ) απαιτώντας απ’ όλη την Ευρώπη ν’ αυξήσει τις στρατιωτικές της δαπάνες στο ΝΑΤΟ πέρα από την απαίτηση του Μπάιντεν για 2% στην αυξημένη του Τραμπ σε 5%.
Ακόμα χειρότερα, η ΕΕ πρόκειται να επιβάλει κυρώσεις στο εμπόριο με τη Ρωσία και την Κίνα, αναγκάζοντας τις κορυφαίες βιομηχανίες της να μετεγκαταστασθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ετσι, σ’ αντίθεση με τις ταινίες, αυτό δεν θα τελειώσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες να σπεύδουν να σώσουν την αφελή Γερμανία. Αντίθετα, μαζί με την Ευρώπη ως σύνολο θα προσφερθούν θυσία στην απέλπιδα αλλά μάταιη προσπάθεια των ΗΠΑ να σώσουν την αυτοκρατορία τους.
Ενώ η Γερμανία μπορεί να μην καταλήξει άμεσα μ’ έναν πληθυσμό που μεταναστεύει και συρρικνώνεται όπως η Ουκρανία, η βιομηχανική της καταστροφή ήδη βρίσκεται σ’ εξέλιξη.
«Ελάτε στην Αμερική»
Ο Τραμπ είπε στο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός την 23η Ιανουαρίου: «Το μήνυμά μου σε κάθε επιχείρηση στον κόσμο είναι πολύ απλό: Ελάτε να φτιάξετε το προϊόν σας στην Αμερική και θα σας δώσουμε από τους χαμηλότερους φόρους οποιουδήποτε έθνους στον κόσμο».
Διαφορετικά, εάν συνεχίσουν να παράγουν στην πατρίδα τους ή σε άλλες χώρες, θα επιβάλλονται στα προϊόντα τους δασμοί 20% όπως απειλεί ο Τραμπ.
Για τη Γερμανία αυτό σημαίνει (δική μου παράφραση): «Συγγνώμη, το κόστος της ενέργειας τετραπλασιάστηκε. Ελάτε στην Αμερική και αποκτήστε την σχεδόν σε τόσο χαμηλή τιμή όσο την πληρώνατε στη Ρωσία προτού οι εκλεγμένοι ηγέτες σας μας αφήσουν να καταστρέψουμε τον Nord Stream».
Η καταστροφή του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream (φωτογραφία Danish Defence Command/Forsvaret Ritzau Scanpix via Reuters)
Το μεγάλο ερώτημα είναι πόσες άλλες χώρες θα παραμείνουν τόσο αδρανείς όσο η Γερμανία, καθώς ο Τραμπ αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού – της τάξης που βασίζεται στους κανόνες της Αμερικής.
Πότε θα επιδειχθεί μια αποφασιστικής σημασίας δύναμη που θ’ αλλάξει την παγκόσμια τάξη πραγμάτων συνολικά; Μπορεί να υπάρξει ένα χολιγουντιανό τέλος στο επερχόμενο χάος;
Η απάντηση είναι «Οχι» και το κλειδί βρίσκεται στις επιπτώσεις στο ισοζύγιο πληρωμών από τους επαπειλούμενους δασμούς και τις εμπορικές κυρώσεις του Τραμπ.
Ούτε ο ίδιος ούτε οι οικονομικοί του σύμβουλοι αντιλαμβάνονται το πλήγμα που απειλεί να καταφέρει η πολιτική τους με τη ριζική αποσταθεροποίηση του ισοζυγίου πληρωμών και των συναλλαγματικών ισοτιμιών σ’ όλον τον κόσμο, καθιστώντας αναπόφευκτη μια οικονομική έκρηξη.
Η επίθεση δασμών του Τραμπ
Οι δύο πρώτες χώρες που τιμώρησε ο Τραμπ ήταν οι εταίροι των ΗΠΑ στη NAFTA, το Μεξικό και ο Καναδάς.
Ανακοίνωσε την επιβολή δασμών στις εισαγωγές από αυτές έως και 25% εάν δεν υποταχθούν στις απαιτήσεις της πολιτικής του.
Τιμωρεί το Μεξικό με δύο τρόπους. Πρώτα απ’ όλα το μεταναστευτικό του πρόγραμμα εξαγωγής παράτυπων μεταναστών και τη χορήγηση βραχυπρόθεσμης άδειας σε εποχικούς μεξικανούς εργάτες για εργασία στη γεωργία και τις οικιακές υπηρεσίες.
Εχει προτείνει την απέλαση του μεταναστευτικού κύματος της Λατινικής Αμερικής στην προαναφερθείσα χώρα, με το σκεπτικό ότι οι περισσότεροι έχουν φτάσει στις ΗΠΑ μέσω των συνόρων της κατά μήκος του ποταμού Ρίο Γκράντε.
Σ’ αυτήν την περίπτωση το Μεξικό, το οποίο δεν έχει τείχος στα νότια σύνορά του, θα επωμιστεί ένα τεράστιο κόστος κοινωνικής πρόνοιας. Θα υπάρξει επίσης ισχυρή επίπτωση στο ισοζύγιο πληρωμών του, και για άλλες μάλιστα χώρες των οποίων οι πολίτες έχουν αναζητήσει εργασία στην Αμερική.
Μια σημαντική πηγή δολαρίων γι’ αυτές ήταν τα όσα χρήματα μπορούσαν να στέλνουν οι εργαζόμενοι πίσω στις οικογένειές τους, όχι μόνο στη Λατινική Αμερική, αλλά στην Ασία και άλλες περιοχές.
Τα maquiladoras
Η απέλαση μεταναστών θ’ αφαιρέσει μια σημαντική πηγή εσόδων που στήριζε τις συναλλαγματικές ισοτιμίες των νομισμάτων τους έναντι του δολαρίου καθώς η επιβολή δασμών 25% ή άλλων εμπορικών φραγμών στο Μεξικό και σ’ άλλες χώρες θα επέφερε θανατηφόρο πλήγμα, με τη μείωση του εξαγωγικού εμπορίου τους που παραδοσιακά προωθούσε η πολιτική των ΗΠΑ.
Αυτή ξεκίνησε από τον πρόεδρο Κάρτερ, με την ανάθεση σ’ αυτές της προμήθειας απασχολουμένων, τη χρησιμοποίηση για παράδειγμα μεξικανικού εργατικού δυναμικού για να διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα οι μισθοί στις ΗΠΑ.
Tμήμα εργοστασίου maquiladora στη Χουάρες του Μεξικού (φωτογραφία britannica.com)
Η συμφωνία της NAFTA υπό τον Μπιλ Κλίντον οδήγησε σε μια μακρά σειρά εργοστασίων maquiladoras ακριβώς νότια των συνόρων ΗΠΑ/Μεξικού, τα οποία χρησιμοποιούν χαμηλόμισθο μεξικάνικο εργατικό δυναμικό σε γραμμές συναρμολόγησης, και δημιουργήθηκαν από εταιρείες των ΗΠΑ για να μειώσουν το κόστος εργασίας.
Οι δασμοί θα στερούσαν απότομα από το Μεξικό τα δολάρια που έλαβε για να πληρώσει πέσος σ’ αυτό το εργατικό δυναμικό κι επίσης θ’ αύξανε το κόστος για τις μητρικές εταιρείες στις ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα των δύο συγκεκριμένων πολιτικών του Τραμπ θα ήταν μια καταστροφική μείωση της εισροής δολαρίων στο Μεξικό.
Η κυβέρνησή του θ΄ αναγκαστεί να κάνει μια επιλογή: Εάν αποδεχτεί παθητικά τους όρους, η συναλλαγματική ισοτιμία του πέσο θα υποτιμηθεί. Κατά συνέπεια, οι εισαγωγές (με τιμές σε δολάρια σε παγκόσμιο επίπεδο) θα γίνουν ακριβότερες με όρους πέσο, οδηγώντας σε σημαντική άνοδο του εγχώριου πληθωρισμού.
Βόμβα χρεοκοπιών
Εναλλακτικά, το Μεξικό μπορεί να βάλει πρώτα την οικονομία του και να πει ότι η διαταραχή του εμπορίου και των πληρωμών που προκαλείται από τη δασμολογική πολιτική του Τραμπ το εμποδίζει να πληρώσει τα χρέη του σε δολάρια στους κατόχους ομολόγων.
Το 1982, η χρεοκοπία του Μεξικού για τα ομόλογα tesobono σε δολάρια πυροδότησε τη βόμβα χρεοκοπιών της Λατινικής Αμερικής. Οι ενέργειες του Τραμπ μοιάζουν σαν να επιβάλλει την επανάληψή τους. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η αντισταθμιστική απάντηση του Μεξικού θα ήταν ν’ αναστείλει την πληρωμή των ομολόγων του σε δολάρια ΗΠΑ.
Αυτό θα μπορούσε να έχει εκτεταμένες επιπτώσεις, επειδή πολλές άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής και του παγκόσμιου Νότου υφίστανται παρόμοια συμπίεση στο ισοζύγιο διεθνούς εμπορίου και πληρωμών τους.
Η συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου έχει ήδη εκτιναχθεί στα ύψη έναντι των νομισμάτων τους ως αποτέλεσμα της αύξησης των επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, προσελκύοντας επενδυτικά κεφάλαια από την Ευρώπη και άλλες χώρες. Ενα αυξανόμενο δολάριο σημαίνει αύξηση των τιμών εισαγωγής πετρελαίου και πρώτων υλών σε δολάρια.
Η Auto Pact με τον Καναδά
Ο Καναδάς αντιμετωπίζει παρόμοια συμπίεση στο ισοζύγιο πληρωμών. Το αντίστοιχο με τα εργοστάσια maquiladora του Μεξικού είναι τα εργοστάσια ανταλλακτικών αυτοκινήτων στο Γουίντσορ, στην απέναντι από το Ντιτρόιτ όχθη του ποταμού.
Στη δεκαετία του 1970, οι δύο χώρες συμφώνησαν με την Auto Pact να κατανείμουν ποια εργοστάσια συναρμολόγησης θα συμμετείχαν στην κοινή παραγωγή αμερικανικών αυτοκινήτων και φορτηγών.
Λοιπόν, το «συμφώνησα» μπορεί να μην είναι το κατάλληλο ρήμα. Ημουν στην Οττάβα εκείνη την εποχή και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ήταν πολύ αγανακτισμένοι επειδή τους επιβλήθηκαν χειρότεροι όροι.
Αλλά εξακολουθεί να ισχύει σήμερα, πενήντα χρόνια αργότερα, και παραμένει ένας σημαντικός παράγοντας που συνεισφέρει στο εμπορικό ισοζύγιο του Καναδά και ως εκ τούτου στη συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου του, η οποία ήδη πέφτει έναντι αυτής των Ηνωμένων Πολιτειών.
Φυσικά, ο Καναδάς δεν είναι Μεξικό. Η σκέψη ν’ αναστείλει την πληρωμή των ομολόγων του σε δολάρια είναι αδιανόητη σε μια χώρα που διοικείται σε μεγάλο βαθμό από τις τράπεζες και τα οικονομικά τους συμφέροντα. Αλλά οι συνέπειες θα γίνουν αισθητές σ’ όλη την καναδική πολιτική.
Οι αρχές της αμοιβαιότητας και της σταθερότητας ήταν κεντρικές στα οικονομικά επιχειρήματα του Τζον Μέιναρντ Κέινς (φωτογραφία reddit.com)
Θα υπάρξει ένα αντιαμερικανικό συναίσθημα (που πάντα σιγοβράζει κάτω από την επιφάνεια στον Καναδά) το οποίο θα βάλει τέλος στη φαντασίωση του Τραμπ να τον εντάξει στις ΗΠΑ ως την 51η πολιτεία.
Τα υπόρρητα ηθικά θεμέλια
Υπάρχει μια βασική απατηλή ηθική αρχή που διαπνέει τις δασμολογικές και εμπορικές απειλές του Τραμπ, και αποτελεί τη βάση της ευρείας αφήγησης με την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τη μονοπολική κυριαρχία τους στην παγκόσμια οικονομία.
Αυτή η αρχή είναι η ψευδαίσθηση της αμοιβαιότητας που υποστηρίζει μια κοινή κατανομή οφελών και ανάπτυξης – και στο αμερικανικό λεξιλόγιο είναι τυλιγμένη μαζί με δημοκρατικές αξίες και φλυαρίες για ελεύθερες αγορές που υπόσχονται αυτόματους σταθεροποιητές στο πλαίσιο του υποστηριζόμενου από τις ΗΠΑ διεθνούς συστήματος.
Οι αρχές της αμοιβαιότητας και της σταθερότητας ήταν κεντρικές στα οικονομικά επιχειρήματα του Τζον Μέιναρντ Κέινς (John Maynard Keynes) κατά τη διάρκεια της συζήτησης στα τέλη της δεκαετίας του 1920 σχετικά με την επιμονή των ΗΠΑ να πληρώσουν οι ευρωπαίοι σύμμαχοί τους – κατά την πολεμική περίοδο – βαριά χρέη για όπλα που αγοράστηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν την επίσημη είσοδό τους στον πόλεμο.
Οι σύμμαχοι συμφώνησαν να πληρώσουν επιβάλλοντας γερμανικές αποζημιώσεις για να μεταθέσουν το κόστος στον ηττημένο. Αλλά οι απαιτήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών από τους ευρωπαίους συμμάχους τους, και με τη σειρά τους αυτών από τη Γερμανία, ήταν πολύ πέρα από την ικανότητα να ικανοποιηθούν.
Ο δασμός Smoot-Hawley
Το θεμελιώδες πρόβλημα, εξήγησε ο Κέινς, ήταν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αύξαναν τους δασμούς τους κατά της Γερμανίας ως απάντηση στην υποτίμηση του νομίσματός της και στη συνέχεια επέβαλαν τον δασμό Smoot-Hawley εναντίον του υπόλοιπου κόσμου. Αυτό εμπόδισε τη Γερμανία να κερδίσει το σκληρό νόμισμα για να πληρώσει τους συμμάχους που θα αποζημίωναν με τη σειρά τους την Αμερική.
Για να λειτουργήσει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα εξυπηρέτησης του χρέους, επισήμανε ο Κέινς, ένα έθνος πιστωτής έχει την υποχρέωση να παρέχει στις οφειλέτριες χώρες την ευκαιρία να συγκεντρώσουν τα χρήματα για να πληρώσουν εξάγοντας στο κράτος πιστωτή.
Διαφορετικά, θα υπάρξει νομισματική κατάρρευση και παραλυτική λιτότητα για τους οφειλέτες. Αυτή η βασική αρχή θα πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο οποιουδήποτε σχεδιασμού για το πώς θα πρέπει να οργανωθεί η διεθνής οικονομία με ελέγχους και ισορροπίες για ν’ αποφευχθεί μια τέτοια καταστροφική εξέλιξη.
Οι αντίπαλοι του Keynes – ο γάλλος αντιγερμανός μονεταριστής Jacques Rueff και ο υπέρμαχος του νεοκλασικού εμπορίου Bertil Ohlin – επανέλαβαν το ίδιο επιχείρημα που παρέθεσε ο David Ricardo κατά την κατάθεσή του το 1809-1810 ενώπιον της Βρετανικής Επιτροπής Χρυσού.
Υποστήριξε ότι η ικανοποίηση των εξωτερικών χρεών δημιουργεί αυτόματα ισορροπία στις διεθνείς πληρωμές. Αυτή η οικονομική θεωρία που είναι για τα σκουπίδια παρείχε μια λογική που παραμένει σήμερα το βασικό μοντέλο λιτότητας του ΔΝΤ.
Η Ποσοτική Θεωρία του Χρήματος
Σύμφωνα με τη φαντασίωση αυτής της θεωρίας, όταν η πληρωμή της εξυπηρέτησης του χρέους μειώνει τις τιμές και τους μισθούς στη χώρα που ικανοποιεί το χρέος, αυξάνονται οι εξαγωγές της καθώς γίνονται λιγότερο δαπανηρές για τους ξένους.
Και υποτίθεται ότι το εισόδημα από την εξυπηρέτηση του χρέους θ’ αποφέρει κέρδος στην πιστώτρια χώρα ώστε ν’ αυξήσει τις δικές της τιμές (η Ποσοτική Θεωρία του Χρήματος), μειώνοντας τις εξαγωγές της.
Αυτή η μεταστροφή των τιμών υποτίθεται ότι θα συνεχιστεί έως ότου η χώρα οφειλέτης που υφίσταται μια νομισματική εκροή και λιτότητα είναι σε θέση να εξάγει αρκετά ώστε ν’ αντέξει οικονομικά να πληρώσει τους ξένους πιστωτές της.
Willis G. Hawley, αριστερά, και Reed Smoot στα σκαλιά της Γερουσίας (φωτογραφία cfr.org/Library of Congress)
Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν επέτρεψαν οι ξένες εισαγωγές ν’ ανταγωνιστούν τους δικούς τους παραγωγούς. Και για τους οφειλέτες, το αποτέλεσμα της οικονομικής λιτότητας δεν ήταν η πιο ανταγωνιστική παραγωγή προϊόντων για εξαγωγή αλλά η οικονομική διαταραχή και το χάος.
Το μοντέλο του Ricardo και η νεοκλασική θεωρία των ΗΠΑ ήταν απλώς μια πρόφαση για τη σκληρή πολιτική των πιστωτών. Οι διαρθρωτικές προσαρμογές ή η λιτότητα ήταν καταστροφικές για τις οικονομίες και τις κυβερνήσεις στις οποίες επιβλήθηκαν. Η λιτότητα μειώνει την παραγωγικότητα και την παραγωγή.
Το bancor του Κέινς
Το 1944, όταν ο Κέινς προσπαθούσε ν’ αντισταθεί στην απαίτηση των ΗΠΑ για εξωτερικό εμπόριο και νομισματική υποταγή στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, πρότεινε το bancor, μια διακυβερνητική συμφωνία ισοζυγίου πληρωμών, καλώντας τους μακροχρόνιους πιστωτές (συγκεκριμένα, τις Ηνωμένες Πολιτείες) να εγκαταλείψουν τις συσσωρευμένες οικονομικές απαιτήσεις τους έναντι των οφειλετών (όπως θα γινόταν με τη Βρετανία).
Αυτό θα ήταν το τίμημα που θα έπρεπε να καταβληθεί για ν’ αποτραπεί η πόλωση της διεθνούς χρηματοπιστωτικής τάξης στον κόσμο μεταξύ των πιστωτριών χωρών και των οφειλετριών. Οι πιστωτές έπρεπε να επιτρέψουν στους οφειλέτες να πληρώσουν ή να εγκαταλείψουν τις οικονομικές απαιτήσεις τους για πληρωμή.
Ο Κέινς τόνισε επίσης ότι εάν οι πιστωτές θέλουν να πληρωθούν, πρέπει να πραγματοποιήσουν εισαγωγές από τις οφειλέτριες χώρες για να τους παρέχουν τη δυνατότητα πληρωμής.
Αυτή ήταν μια βαθιά ηθική πολιτική, και είχε ένα επιπλέον όφελος πως ήταν οικονομικά εφαρμόσιμη. Θα επέτρεπε και στα δύο μέρη να ευημερούν αντί να ευημερεί ένα έθνος πιστωτής, ενώ οι χώρες-οφειλέτες θα υπέκυπταν στη λιτότητα που τους εμπόδιζε να επενδύσουν στον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη των οικονομιών τους αυξάνοντας τις κοινωνικές δαπάνες και το βιοτικό επίπεδο.
Ενα ηθικό σημείο εκκίνησης
Επί Ντόναλντ Τραμπ οι Ηνωμένες Πολιτείες παραβιάζουν αυτήν την αρχή. Δεν υπάρχει καμία κεϋνσιανή συμφωνία τύπου bancor, αλλά υπάρχουν οι σκληρές πραγματικότητες της μονοπολικής διπλωματίας της Αμερικής. Εάν το Μεξικό θέλει να σώσει την οικονομία του από τη βουτιά στη λιτότητα, τον πληθωρισμό τιμών, την ανεργία και το κοινωνικό χάος, θα πρέπει ν’ αναστείλει τις πληρωμές του για τα ξένα χρέη σε δολάρια.
Η ίδια αρχή ισχύει και για άλλες χώρες του Παγκόσμιου Νότου. Και αν δράσουν μαζί, έχουν ένα ηθικό σημείο εκκίνησης να προτάξουν για μια ρεαλιστική και μάλιστα αναπόφευκτη αφήγηση των προϋποθέσεων λειτουργίας οποιασδήποτε σταθερής διεθνούς οικονομικής πραγματικότητας.
Οι περιστάσεις αναγκάζουν έτσι τον κόσμο ν’ απομακρυνθεί από την επικεντρωμένη στις ΗΠΑ οικονομική τάξη. Η συναλλαγματική ισοτιμία του αμερικανικού δολαρίου πρόκειται να εκτιναχθεί βραχυπρόθεσμα ως αποτέλεσμα της πολιτικής του Τραμπ να μπλοκάρει τις εισαγωγές με δασμούς και εμπορικές κυρώσεις.
Η μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας θα συμπιέσει τις ξένες χώρες που έχουν χρέη σε δολάρια με τον ίδιο τρόπο που θα συμπιεστούν το Μεξικό και ο Καναδάς. Για να προστατευτούν, πρέπει ν’ αναστείλουν την εξυπηρέτηση του χρέους σε δολάρια.
Απειλή για όλους τους πιστωτές
Αυτή η αντίδραση στις σημερινές υπέρογκες οφειλές δεν βασίζεται στην έννοια των απεχθών χρεών. Ξεπερνά την κριτική ότι πολλά από αυτά και οι όροι πληρωμής τους δεν ήταν εξαρχής προς το συμφέρον των χωρών στις οποίες επιβλήθηκαν.
Ξεπερνά την κριτική ότι οι δανειστές πρέπει να έχουν κάποια αρμοδιότητα να κρίνουν την ικανότητα των οφειλετών τους να πληρώσουν – ή να υποστούν οικονομικές απώλειες εάν δεν το κάνουν.
Το πολιτικό πρόβλημα της παγκόσμιας υπερχρέωσης σε δολάρια είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεργούν με τρόπο που εμποδίζει τις χώρες-οφειλέτες να κερδίσουν χρήματα για να πληρώσουν εξωτερικά χρέη σε δολάρια ΗΠΑ.
Η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών αποτελεί επομένως απειλή για όλους τους πιστωτές που αποτιμούν τα χρέη τους σε δολάρια, καθιστώντας τα πρακτικά απλήρωτα χωρίς καταστροφή των δικών τους οικονομιών.
Η υπόθεση της πολιτικής των ΗΠΑ
Ξέρει πραγματικά ο Τραμπ τι κάνει; Ή μήπως η πολιτική του καριέρα προκαλεί απλώς παράπλευρες ζημιές σ’ άλλες χώρες; Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει αποτελεί μια βαθιά και βασική εσωτερική αντίφαση της πολιτικής των ΗΠΑ, παρόμοια μ’ αυτήν της διπλωματίας τους τη δεκαετία του 1920.
Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι εάν οι χώρες δεν συμφωνήσουν να ξοδέψουν το 5% του ΑΕΠ τους σε εξοπλισμούς (κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες) για το ΝΑΤΟ θα τους επιβάλει 20% δασμούς (φωτογραφία Reuters)
Οταν ο Τραμπ υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους του ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι ο «νικητής» σε οποιαδήποτε διεθνή εμπορική ή οικονομική συμφωνία, κηρύσσει οικονομικό πόλεμο στον υπόλοιπο κόσμο.
Λέει στον υπόλοιπο κόσμο ότι πρέπει να είναι χαμένος – και ν’ αποδεχτεί το γεγονός με αξιοπρέπεια ως πληρωμή για τη στρατιωτική προστασία που του παρέχει σε περίπτωση που η Ρωσία εισβάλει στην Ευρώπη ή η Κίνα στείλει τον στρατό της στην Ταϊβάν, την Ιαπωνία ή άλλες χώρες.
Η ύβρις
Η φαντασίωση είναι ότι η Ρωσία θα είχε οτιδήποτε να κερδίσει αν θα έπρεπε να στηρίξει μια καταρρέουσα ευρωπαϊκή οικονομία ή ότι η Κίνα αποφασίζει ν’ ανταγωνιστεί στρατιωτικά αντί για οικονομικά.
Η ύβρις εντοπίζεται σ’ αυτήν τη δυστοπική φαντασίωση. Ως ηγεμόνας του κόσμου, η διπλωματία των ΗΠΑ σπάνια λαμβάνει υπόψη το πώς θ’ αντιδράσουν οι ξένες χώρες. Η ουσία της ύβρεώς τους είναι να υποθέσουν απλοϊκά ότι οι χώρες θα υποκύψουν παθητικά στις ενέργειες τους χωρίς καμία αντίδραση.
Αυτή ήταν μια ρεαλιστική υπόθεση για χώρες όπως η Γερμανία ή εκείνες με παρόμοιους πολιτικούς πελάτες των ΗΠΑ στην εξουσία. Αλλά αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι χαρακτηριστικό ολόκληρου του συστήματος.
Το 1931 επιτέλους κηρύχθηκε μορατόριουμ για τα διασυμμαχικά χρέη και τις γερμανικές αποζημιώσεις. Αλλά αυτό ήταν δύο χρόνια μετά το κραχ του χρηματιστηρίου του 1929 και τους προηγούμενους υπερπληθωρισμούς στη Γερμανία και τη Γαλλία.
Σε παρόμοια γραμμή, τη δεκαετία του 1980 διακανονίστηκαν τα χρέη της Λατινικής Αμερικής με τα ομόλογα Brady. Και στις δύο περιπτώσεις η διεθνής χρηματοδότηση ήταν το κλειδί για τη συνολική πολιτική και στρατιωτική κατάρρευση του συστήματος, επειδή η παγκόσμια οικονομία είχε γίνει αυτοκαταστροφικά χρηματιστικοποιημένη.
Νέο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα
Κάτι ανάλογο φαίνεται αναπόφευκτο σήμερα. Οποιαδήποτε εφαρμόσιμη εναλλακτική λύση περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.
Η εσωτερική πολιτική των ΗΠΑ είναι εξίσου ασταθής. Το πολιτικό θέατρο America First (Πρώτα η Αμερική) του Τραμπ που του χάρισε την εκλογή του μπορεί ν’ ανατρέψει την παρέα του καθώς αναγνωρίζονται και επαναβεβαιώνονται οι αντιφάσεις και οι συνέπειες των χειρισμών του.
Η δασμολογική του πολιτική θα επιταχύνει τον πληθωρισμό των τιμών στις ΗΠΑ και, ακόμη πιο μοιραία, θα προκαλέσει χάος στις αμερικανικές και ξένες χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι αλυσίδες ανεφοδιασμού θα διαταραχθούν, διακόπτοντας τις εξαγωγές των ΗΠΑ σε κάθε τι, από αεροσκάφη μέχρι τεχνολογία πληροφοριών.
Και άλλες χώρες θα βρεθούν υποχρεωμένες να κάνουν τις οικονομίες τους να μην εξαρτώνται πλέον από τις εξαγωγές των ΗΠΑ ή την πίστωση σε δολάρια. Και ίσως μακροπρόθεσμα αυτό δεν θα ήταν κακό.
Το πρόβλημα εντοπίζεται βραχυπρόθεσμα καθώς οι αλυσίδες εφοδιασμού, τα εμπορικά σχέδια και η εξάρτηση αντικαθίστανται από τη νέα γεωπολιτική οικονομική τάξη που αναπτύσσεται ως εναλλακτική λύση στη νεοφιλελεύθερη πολιτική των ΗΠΑ.
Η χαοτική αναταραχή
Στην πραγματικότητα, η προσπάθεια των ΗΠΑ να ενισχύσουν αυτήν την πολιτική αναγκάζει άλλες χώρες ν’ προωθήσουν μια εναλλακτική λύση. Ο Τραμπ βασίζει την προσπάθειά του να διαλύσει τους υπάρχοντες δεσμούς και την αμοιβαιότητα του διεθνούς εμπορίου και χρηματοδότησης στην υπόθεση ότι σε μια χαοτική αναταραχή η Αμερική θ’ αναδυθεί στην κορυφή.
Σ’ αυτήν πεποίθηση στηρίζει την προθυμία του ν’ αποχωρήσει από τις σημερινές γεωπολιτικές συνδέσεις. Πιστεύει ότι η οικονομία των ΗΠΑ είναι σαν μια κοσμική μαύρη τρύπα, δηλαδή ένα κέντρο βάρους ικανό να τραβήξει όλα τα χρήματα και το οικονομικό πλεόνασμα του κόσμου στον εαυτό της.
Αυτός είναι ο ρητός στόχος του America First. Αυτό είναι που αναγορεύει το πρόγραμμα του Τραμπ ως κήρυξη οικονομικού πολέμου στον υπόλοιπο κόσμο. Δεν υπάρχει πλέον υπόσχεση ότι η οικονομική τάξη που υποστηρίζεται από τη διπλωματία των ΗΠΑ θα κάνει άλλες χώρες ευημερούσες.
Τα κέρδη από το εμπόριο και τις ξένες επενδύσεις πρόκειται να σταλούν και να συγκεντρωθούν στην Αμερική. Το πρόβλημα ξεπερνά τον Τραμπ. Απλώς ακολουθεί αυτό που ήδη υπονοείται στην πολιτική των ΗΠΑ από το 1945. Θεωρούν ότι πρόκειται για τη μοναδική χώρα στον κόσμο που είναι πλήρως αυτάρκης οικονομικά.
Πλεονάζοντα δολάρια
Παράγει τη δική της ενέργεια, αλλά και τη δική της τροφή, και προμηθεύει αυτές τις βασικές ανάγκες σε άλλες χώρες ή έχει τη δυνατότητα να κλείσει τη στρόφιγγα. Το πιο σημαντικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η μόνη οικονομία χωρίς τους οικονομικούς περιορισμούς που περιορίζουν άλλες χώρες.
Το χρέος της Αμερικής είναι στο δικό της νόμισμα και δεν υπάρχει όριο στην ικανότητά της να ξοδεύει πέρα από τις δυνατότητές της πλημμυρίζοντας τον κόσμο με πλεονάζοντα δολάρια, τα οποία άλλες χώρες δέχονται ως νομισματικά αποθέματά τους σαν το δολάριο να είναι ακόμα τόσο καλό όσο ο χρυσός.
Και κάτω από όλα κρύβεται η υπόθεση ότι σχεδόν μ’ ένα πάτημα του διακόπτη, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να γίνουν βιομηχανικά αυτάρκεις όπως ήταν το 1945. Η Αμερική είναι η παγκόσμια Μπλανς ντι Μπουά στο Λεωφορείο ο Πόθος του Τενεσί Ουίλιαμς, που ζει στο παρελθόν ενώ περνάει άσχημα γεράματα.
Η νεοφιλελεύθερη αφήγηση
Για ν’ αποκτήσει μια αυτοκρατορία ξένη συναίνεση και να εξασφαλιστεί η ειρηνική ζωή σ’ αυτήν απαιτείται μια κατευναστική αφήγηση που θα την εμφανίζει να οδηγεί τους πάντες μπροστά. Ο στόχος είναι ν’ αποσπαστεί η προσοχή άλλων χωρών από το να αντισταθούν σ’ ένα σύστημα το οποίο στην πραγματικότητα είναι εκμεταλλευτικό.
Η Αμερική είναι η παγκόσμια Μπλανς ντι Μπουά στο Λεωφορείο ο Πόθος του Τενεσί Ουίλιαμς, που ζει στο παρελθόν ενώ περνάει άσχημα γεράματα (φωτογραφία από flickr.com)
Πρώτα η Βρετανία και μετά οι Ηνωμένες Πολιτείες προώθησαν την ιδεολογία ελεύθερου εμπορίου του ιμπεριαλισμού αφού πρώτα οι μερκαντιλιστικές και προστατευτικές πολιτικές τους εξασφάλισαν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων χωρών, οι οποίες μετατράπηκαν σε εμπορικούς και οικονομικούς δορυφόρους.
Ολοφάνερα ψευδής αφήγηση
Ο Τραμπ έχει αφαιρέσει αυτήν την ιδεολογική κουρτίνα. Εν μέρει αυτό συνιστά απλώς μια αναγνώριση του ότι δεν μπορεί πλέον αυτή η αφήγηση να υποστηριχθεί στη βάση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ και του στρατιωτικού και οικονομικού πολέμου κατά της Ρωσίας καθώς και των εμπορικών κυρώσεων κατά της Κίνας, της Ρωσίας, του Ιράν και άλλων μελών των BRICS.
Θα ήταν τρέλα για άλλες χώρες να μην απορρίψουν αυτό το σύστημα, τώρα που η εξωραϊστική του αφήγηση είναι για όλους ολοφάνερα ψευδής.
Το ερώτημα είναι πώς θα δράσουν ώστε να δημιουργήσουν μια εναλλακτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων; Ποια είναι η πιθανή πορεία;
Χώρες όπως το Μεξικό δεν έχουν πραγματικά πολλές επιλογές από το ν’ αντιδράσουν μόνες τους. Ο Καναδάς μπορεί να υποκύψει, αφήνοντας τη συναλλαγματική του ισοτιμία να πέσει και τις εγχώριες τιμές του ν’ αυξηθούν καθώς οι εισαγωγές του εκφράζονται σε «σκληρό νόμισμα» δολαρίου. Ωστόσο, πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου αντιμετωπίζουν την ίδια πίεση με το Μεξικό στο ισοζύγιο πληρωμών.
Και, εκτός αν έχουν πελάτες ελίτ όπως η Αργεντινή – η ελίτ της είναι η ίδια κύριος κάτοχος ομολόγων της Αργεντινής σε δολάρια –, οι πολιτικοί τους ηγέτες θα πρέπει να σταματήσουν τις πληρωμές του χρέους ή να υποστούν εσωτερική λιτότητα (αποπληθωρισμός της τοπικής οικονομίας) σε συνδυασμό με πληθωρισμό των τιμών των εισαγωγών καθώς οι συναλλαγματικές ισοτιμίες των νομισμάτων τους λυγίζουν κάτω από τις πιέσεις που ασκεί η άνοδος του δολαρίου ΗΠΑ.
Η αυτοχειρία της Γερμανίας
Θα πρέπει ν’ αναστείλουν την εξυπηρέτηση του χρέους διαφορετικά θ’ αποδοκιμαστούν από τους ψηφοφόρους τους.
Πολλοί κορυφαίοι πολιτικοί δεν έχουν το περιθώριο της γερμανίδας Αναλένα Μπέρμποκ να πουν ότι το Πράσινο Κόμμα τους δεν χρειάζεται ν’ ακούει τι θέλουν οι γερμανοί ψηφοφόροι.
Οι ολιγαρχίες του Παγκόσμιου Νότου μπορεί να βασίζονται στην υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά η Γερμανία είναι σίγουρα κάτι εντελώς πιο ακραίο όταν εμφανίζεται πρόθυμη να διαπράξει οικονομική αυτοκτονία λόγω πίστης χωρίς όρια στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
Η αναστολή της εξυπηρέτησης του χρέους είναι λιγότερο καταστροφική από το να συνεχίσουν να υποκύπτουν στη διαταγή Πρώτα η Αμερική που βασίζεται στον Τραμπ. Αυτό που μπλοκάρει την εναλλακτική κίνηση είναι πολιτικό, μαζί μ’ έναν κεντρώο φόβο για το ξεκίνημα της μεγάλης αλλαγής που είναι απαραίτητη για την αποφυγή της οικονομικής πόλωσης και της λιτότητας.
Η Ευρώπη φαίνεται να φοβάται να χρησιμοποιήσει απλώς την επιλογή αμφισβήτησης του Τραμπ, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μια κενή απειλή που θα μπορούσε να μπλοκαριστεί από τα κεκτημένα συμφέροντα της Αμερικής μεταξύ της Τάξης των Δωρητών.
Ταξικός πόλεμος
Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι εάν οι χώρες δεν συμφωνήσουν να ξοδέψουν το 5% του ΑΕΠ τους σε εξοπλισμούς (κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες) και ν’ αγοράσουν περισσότερο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) των ΗΠΑ, θα τους επιβάλει 20% δασμούς.
Αλλά αν οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν αντισταθούν, το ευρώ θα πέσει ίσως κατά 10 ή 20%. Οι εγχώριες τιμές θ’ αυξηθούν και οι εθνικοί προϋπολογισμοί θα πρέπει να περικόψουν προγράμματα κοινωνικών δαπανών, όπως η στήριξη των οικογενειών για ν’ αγοράσουν ακριβότερο φυσικό αέριο ή ηλεκτρικό ρεύμα για τη θέρμανση και την ηλεκτροδότηση των σπιτιών τους.
Οι νεοφιλελεύθεροι ηγέτες της Αμερικής καλωσορίζουν αυτή τη φάση ταξικού πολέμου στις απαιτήσεις των ΗΠΑ από ξένες κυβερνήσεις. Η αμερικανική διπλωματία έχει δραστηριοποιηθεί προκειμένου ν’ ακινητοποιήσει την πολιτική ηγεσία των πρώην εργατικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη και σ’ άλλες χώρες τόσο αποτελεσματικά που δεν φαίνεται πλέον να έχει σημασία τι θέλουν οι ψηφοφόροι.
Αυτός είναι ο σκοπός του National Endowment Democracy της Αμερικής, μαζί με την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης και τον έλεγχο της αφήγησής τους. Ωστόσο, δεν κλονίζεται απλώς η μονοπολική κυριαρχία των ΗΠΑ στη Δύση και στη σφαίρα επιρροής τους, αλλά η παγκόσμια δομή του διεθνούς εμπορίου και των οικονομικών σχέσεων – και αναπόφευκτα οι στρατιωτικές σχέσεις και συμμαχίες.