Δεν είναι μόνο ο φασίζων Έλον Μασκ που έχει πάθει παράκρουση με το δημογραφικό και υποστηρίζει ότι έρχεται «πληθυσμιακή κατάρρευση» επειδή οι άνθρωποι δε γεννοβολάνε όσο αυτός θεωρεί ότι είναι αρκετό.
Σοβαροί διανοητές, έρευνες διεθνών συμβουλευτικών οίκων, αναλύσεις σε έγκριτα ΜΜΕ, βλέπουν στη μείωση των γεννήσεων την απειλή για «έναν παγκόσμιο πληθυσμό γκριζομάλληδων» και στη μείωση των γάμων μια «παγκόσμια επιδημία μοναξιάς».
Δεν παντρεύονται
Στις ΗΠΑ το φαινόμενο έχει περάσει σε άλλη πίστα. Ο βραβευμένος επιφυλλιδογράφος και συγγραφέας Νίκολας Κριστόφ των New York Times προσπαθεί να πείσει τους αναγνώστες του γιατί «πρέπει να πουν το ναι» και να παντρευτούν. Oι Financial Times ανησυχούν για την «ύφεση των σχέσεων», που παίρνει διεθνείς διαστάσεις.
Τώρα, νέο άρθρο στο περιοδικό Αtlantic αναλύει, με μετρήσιμους δείκτες την έλλειψη «παντρεύσιμου δυναμικού», στις ΗΠΑ όπως θα μεταφραζόταν (δημοσιογραφική αδεία) ο όρος marriage material.
Φαίνεται πώς τα Αμερικανάκια έχουν πάθει Λίτσα Διαμάντη, για όσους θυμούνται τους στίχους στο Καρβέλειο άσμα «Δεν παντρεύομαι-Δεν παντρεύομαι-Εγώ δε σοβαρεύομαι».
Αυτό υποστηρίζουν τουλάχιστον στατιστικές έρευνες, που δείχνουν ότι οι ενήλικες στις ΗΠΑ έχουν σήμερα τις λιγότερες πιθανότητες να είναι παντρεμένοι ή να ζουν με σύντροφο από ό,τι στο παρελθόν.
Το εθνικό ποσοστό γάμου κυμαίνεται κοντά στο χαμηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, ενώ το ποσοστό των γυναικών κάτω των 65 ετών που δεν ζουν με σύντροφο αυξάνεται σταθερά από τη δεκαετία του 1980.
Γάμος και εξασφάλιση
Ο αρθρογράφος του Αtlantic παραδέχεται ότι είναι πολύ δύσκολο, ως αδύνατο, να εξηγήσουμε τις αποφάσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων να ζευγαρώσουν, να χωρίσουν ή να παραμείνουν μόνοι, με βάση έναν μικρό αριθμό κριτηρίων. Παραπέμπει ωστόσο στον ερευνητή του Ινστιτούτου Οικογενειακών Μελετών Λάιμαν Στόουν, ο οποίος θεωρεί ότι έχει εντοπίσει τον κυριότερο λόγο για τον οποίο μειώνονται οι γάμοι και η συμβίωση: Πολλοί νέοι άνδρες υπολείπονται οικονομικά, το εισόδημά τους μειώνεται και είναι πιο φτωχοί από ό,τι στο παρελθόν.
Ένα γάμος ή μια ρομαντική σχέση μπορεί να βασίζεται σε πολλά πράγματα, φιλία, αγάπη, σεξ, κάποιος για να κουτσομπολεύετε μαζί ή κάποιος που σου θυμίζει να βγάλεις τα σκουπίδια το βράδυ,
Αλλά σε πρακτικό επίπεδο, λέει ο Στόουν, ο γάμος είναι επίσης και εξασφάλιση. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι οι γυναίκες, ιστορικά, βασίζονταν στους άντρες ως «ασφαλιστήρια συμβόλαια», ενάντια στην απειλή της βίας ή της φτώχειας. Η αντίληψη αυτή μπορεί να ακούγεται παλιομοδίτικη ή αντιδραστική, αλλά η λογική της ισχύει ακόμα, είναι το επιχείρημά του.
Θα μπορούσε να αντιπαραθέσει κανείς ότι η «εξασφάλιση» των γυναικών, προϋπόθετε την εξάρτησή τους και την υποταγή τους στον άντρα-πατριάρχη, ενώ συνδεόταν με την υποδεέστερη θέση της γυναίκας, σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, ακόμα και σε θέματα πολιτικών δικαιωμάτων.
Νέοι άνδρες, μόνοι, δεν την ψάχνουν
Ο ερευνητής του Ινστιτούτου Οικογενειακών Μελετών θεωρεί ότι ακόμα και σήμερα οι γυναίκες όταν ψάχνουν «άντρα για σπίτι» κοιτάνε και την οικονομική του επιφάνεια. «Οι γυναίκες συνήθως δεν επενδύουν σε μακροχρόνιες σχέσεις με άνδρες που δεν έχουν τίποτα να συνεισφέρουν οικονομικά», δηλώνει ο Στόουν.
Τις τελευταίες δεκαετίες, το εισόδημα των νέων και ιδιαίτερα των λιγότερο μορφωμένων ανδρών έχει μείνει στάσιμο, ακόμα και αφού οι γυναίκες εισήλθαν μαζικά εργατικό δυναμικό και είδαν τα ποσοστά αποφοίτησης από το κολέγιο να εκτοξεύονται.
Για τους ανύπαντρους άνδρες χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση, οι μέσες προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό αποδοχές στην ηλικία των 45 ετών έχουν μειωθεί κατά σχεδόν 25 τοις εκατό τον τελευταίο μισό αιώνα, ενώ για το σύνολο της χώρας, οι μέσες πραγματικές αποδοχές έχουν υπερδιπλασιαστεί. Ως αποτέλεσμα, «πολλοί νέοι άνδρες σήμερα απλώς δεν μοιάζουν με αυτό που οι γυναίκες έχουν συνηθίσει να θεωρούν ως “υλικό για γάμο”», είπε ο ερευνητής.
Στην έρευνα που παρουσιάσαν οι Financial Times, η μείωση των γεννήσεων δεν αποδίδεται άμεσα στο γεγονός ότι οι γυναίκες κάνουν λιγότερα παιδιά, όσο στο ότι υπάρχουν λιγότερα ζευγάρια.
Μια δραματική μεταστροφή αφορά το μορφωτικό επίπεδο. Ως και τη δεκαετία του ’80 οι άντρες 25-34 ετών χωρίς πτυχίο ήταν πιο πιθανό να παντρευτούν και να κάνουν οικογένεια από ό,τι οι απόφοιτοι πανεπιστημίου της ίδιας ηλικίας. Σήμερα η τάση αυτή έχει αντιστραφεί και το χάσμα ολοένα διευρύνεται. «Ο γάμος παράγει πλούτο συγκεντρώνοντας το εισόδημα δύο ανθρώπων, αλλά, αντίστροφα, ο πλούτος παράγει επίσης γάμο», είναι το συμπέρασμα του ερευνητή.
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη και στην Ελλάδα
Η τάση μείωσης των γάμων δεν είναι μόνο αμερικάνικο φαινόμενο, ούτε προνόμιο του δυτικού κόσμου.
Τα ποσοστά γάμων και συμβίωσης μειώνονται σε όλη την Ευρωπη, ενώ αυξάνονται τα μονοπρόσωπα νοικοκυριά, όπως προκύπτει από τους πίνακες της Εurostat.
Στην Ελλάδα, όπως απέδειξε πρόσφατη δημοσκόπηση της Prorata, o κύριος λόγος που αποτρέπει τους νέους να παντρευτούν ή να συζήσουν και να κάνουν παιδιά είναι η οικονομική ανασφάλεια – λόγω ανεργίας, χαμηλών εισοδημάτων ή ασταθούς εργασία. Το υπέρογκο κόστος της στέγασης – που είναι μακράν το υψηλότερο στην Ευρώπη σε αναλογία με το εισόδημα, αλλά και η έλλειψη υποστήριξης από το κράτος αναφέρονται επίσης ως σημαντικοί λόγοι.
Oι γάμοι μειώνονται και σε άλλες κουλτούρες, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους.
Στο Ιράν, οι γάμοι ανά έτος έχουν μειωθεί κατά 40% την τελευταία δεκαετία, με τις αρχές του ισλαμικού κράτους να κατηγορούν γι’αυτό τα δυτικά μέσα ενημέρωσης. Βεβαίως το διάστημα αυτό οι δρόμοι των ιρανικών πόλεων έχουν κυριολεκτικά ποτιστεί με το αίμα νέων γυναικών και ανδρών, που διαδηλώνουν έναντια στο αυταρχικό καθεστώς, με κορύφωση τις πολύνεκρες εξεγέρσεις του 2023.
Οι παγίδες των αναλύσεων για το δημογραφικό
Το συμπέρασμα του Αtlantic είναι ότι τα ζευγάρια μειώνονται σε όλο τον κόσμο, καθώς οι προσδοκίες των γυναικών αυξάνονται και οι περιουσίες των ανδρών με χαμηλότερο εισόδημα μειώνονται. Ο συνδυασμός ανατρέπει τον παραδοσιακό ρόλο του γάμου των ετερόφυλων ζευγαριών, στον οποίο οι άνδρες θεωρούνται απαραίτητοι για την οικονομική εξασφάλιση της οικογένειάς τους.
Γιατί όμως η μείωση των γάμων θεωρείται αρνητικό φαινόμενο; Μολονότι οι αναλύσεις δεν προέρχονται απαραίτητα από δεξιόστροφα ΜΜΕ, πίσω από τις γραμμές κρύβεται μια συντηρητική προσέγγιση, που νοσταλγεί τις «παλιές καλές εποχές», του άντρα κουβαλητή και της γυναίκας που μεγαλώνει τα παιδιά. Μπορεί να αποφεύγονται οι τραμπικές κορόνες, όμως ακόμα και οι ψύχραιμες αναλύσεις για το δημογραφικό εύκολα μπορεί να διολισθήσουν σε οπισθοδρομικές και αντιδραστικές αντιλήψεις.
Οι φιλελεύθεροι αρθρογράφοι δεν επικαλούνται το τρίπτυχο «πατρίδα-θρησκεία-οικογένεια», ούτε το σύνθημα του γερμανικού δεύτερου Ράιχ «Kinder, Küche, Kirche», (Παιδια-Κουζίνα-Εκκλησία) για τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία. Επικαλούνται το «δημογραφικό πρόβλημα» ή μελέτες που δείχνουν ότι ο γάμος προάγει την ευημερία, για να καταλήξουν στο «παντρευτείτε και γεννάτε γιατί χανόμαστε».