Οι καταστροφές που προκαλούνται από τις καιρικές συνθήκες που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο τις κοινωνίες. Ένας τομέας που δεν έχει ακόμη διερευνηθεί πολύ είναι το πώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα δημιουργούν συνθήκες για την άνοδο της σύγχρονης δουλείας.
Ο νομικός μελετητής Daniel Ogunniyi, ο οποίος έχει κάνει έρευνα σε αυτόν τον τομέα, εξηγεί πώς η κλιματική αλλαγή διασταυρώνεται με τη σύγχρονη δουλεία στην Αφρική.
Τι είναι η σύγχρονη δουλεία και πόσο σοβαρή είναι στην Αφρική;
Σε αντίθεση με την ιστορική της παραλλαγή, η σύγχρονη δουλεία δεν είναι νομικός όρος με ακριβή ορισμό. Χρησιμοποιείται ευρέως για να μιλήσει για πρακτικές όπως η καταναγκαστική εργασία, η εμπορία ανθρώπων, η υποτέλεια και η de facto δουλεία.
Συχνά στηρίζεται σε ακούσια δράση, έλεγχο και εκμετάλλευση. Ο καταναγκαστικός γάμος, η καταναγκαστική επαιτεία και η δουλεία με βάση την καταγωγή, που είναι κοινά σε πολλές αφρικανικές χώρες, μπορεί επίσης να ταιριάζουν στη σύγχρονη δουλεία.
Οι πολιτικές για το κλίμα πρέπει να περιλαμβάνουν σαφείς δεσμεύσεις για την καταπολέμηση της σύγχρονης δουλείας
Η δουλεία που βασίζεται στην καταγωγή αναφέρεται σε καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι γεννιούνται σε καθεστώς σκλαβιάς. Συχνά μεταβιβάζεται στη μητρική γραμμή και συνήθως συμβαίνει επειδή οι πρόγονοι του θύματος αιχμαλωτίστηκαν κάποια στιγμή από οικογένειες σκλάβων.
Η δουλεία με βάση την καταγωγή εξακολουθεί να ασκείται στο Τσαντ, το Μάλι, τη Μαυριτανία, τον Νίγηρα και το Σουδάν. Έτσι, η σύγχρονη σκλαβιά δεν περιορίζεται στο εμπόριο ανθρώπων ή στο σκλάβωμα ατόμων.
Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας εκτιμά ότι περίπου 50 εκατομμύρια άτομα παγιδεύονται σήμερα σε μορφές σύγχρονης δουλείας. Η Αφρική αντιπροσωπεύει περίπου 7 εκατομμύρια από τις παγκόσμιες εκτιμήσεις. Είναι διαδεδομένο σε όλη την Αφρική και εκδηλώνεται πιο έντονα σε ορισμένες χώρες από άλλες. Περιλαμβάνουν την Ερυθραία, τη Μαυριτανία και το Νότιο Σουδάν.
Ο Μαυρίκιος, το Λεσότο και η Μποτσουάνα έχουν τη χαμηλότερη επικράτηση της σύγχρονης δουλείας στην Αφρική.
Η έρευνα δείχνει ότι από αυτούς, περίπου 3,8 εκατομμύρια άνθρωποι μοχθούν σε καταναγκαστική εργασία στην Αφρική. Πολλοί εργάζονται στους τομείς της γεωργίας, της αλιείας, της εξόρυξης και της οικιακής χρήσης. Και υπολογίζεται ότι 3,2 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική είναι παγιδευμένοι σε αναγκαστικούς γάμους.
Οι έμποροι ανθρώπων λεηλατούν επίσης τους οικονομικά ευπαθείς σε πολλές αφρικανικές χώρες προσφέροντας ψευδοαπασχόληση. Πολλά θύματα υπομένουν μακρά και επίπονη εργασία, σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση χωρίς καμία ελπίδα αλλαγής.
Οι πρακτικές που μπορούν να περιγραφούν ως σύγχρονη σκλαβιά έχουν ιστορικά καθοδηγηθεί από διάφορους παράγοντες. Η φτώχεια, οι ένοπλες συγκρούσεις και η πολιτική αστάθεια είναι μερικά από αυτά. Πιο πρόσφατα, η κλιματική αλλαγή εμφανίστηκε ως παράγων.
Πώς η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στη σύγχρονη δουλεία στην Αφρική;
Σε πολλές περιπτώσεις, η κλιματική αλλαγή εντείνει τα υπάρχοντα διαρθρωτικά εμπόδια και τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που εκθέτουν τα θύματα σε εκμετάλλευση. Η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζει τις κοινωνίες μεμονωμένα· επιδεινώνει τις προϋπάρχουσες ανισότητες, τα τρωτά σημεία και τα συστήματα εξουσίας.
Οι κοινότητες που βρίσκονται ήδη σε μειονεκτική θέση λόγω της φτώχειας, της περιορισμένης πρόσβασης σε πόρους ή των κακάων υποδομών είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν πιο σοβαρές επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι πλημμύρες, η ξηρασία, οι πυρκαγιές, η λειψυδρία και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής προκαλούν απώλεια βιοποριστικών πόρων. Επίσης εκτοπίζουν τους ανθρώπους και τους κάνουν πιο ευάλωτους. Με τη σειρά τους, αυτοί οι παράγοντες κάνουν τους ανθρώπους πιο επιρρεπείς στη σύγχρονη δουλεία.
Καθώς τα μέσα διαβίωσης μειώνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες και τα οργανωμένα εγκληματικά δίκτυα κυνηγούν τους ευάλωτους. Τρομοκρατικές ομάδες όπως η Μπόκο Χαράμ και η αλ Σαμπάαμπ χρησιμοποιούν θύματα πολεμικών επιχειρήσεων ή τα κρατούν υπό καθεστώς σεξουαλικής σκλαβιάς, για παράδειγμα.
Επίσης, οι οικογένειες αντισταθμίζουν τις οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παντρεύοντας τα παιδιά τους με αντάλλαγμα την προίκα και την τιμή της νύφης. Στην Γκάνα, η εμπορία ανθρώπων και η εργασιακή εκμετάλλευση έχουν συνδεθεί με τη μετανάστευση από τον βορρά στο νότο της χώρας σε περιόδους ξηρασίας.
Ως αποτέλεσμα των κραδασμών της κλιματικής αλλαγής, ορισμένες οικογένειες στη Γκάνα αναγκάζονται να πουλήσουν τα παιδιά τους σε πράκτορες εργασίας που τα εκμεταλλεύονται.
Επίσης, μερικές από τις γυναίκες και τα κορίτσια που μεταναστεύουν στον νότο της χώρας αναζητώντας καλύτερες συνθήκες εργάζονται ως kayayi (αχθοφόροι). Πρόκειται για ένα σχήμα στο οποίο νεαρές γυναίκες-θύματα εμπορίας εργάζονται υπό συνθήκες εκμετάλλευσης.
Τι πρέπει να γίνει για να σταματήσει η σύγχρονη δουλεία στην Αφρική;
Πρώτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να υιοθετήσουν και να επιβάλουν ισχυρούς νόμους που ευθυγραμμίζονται με τα διεθνή πρότυπα. Τέτοιοι νόμοι περιλαμβάνουν τη Σύμβαση της ΔΟΕ για την καταναγκαστική εργασία του 1930. Καλεί τα κράτη που επικυρώνουν να ποινικοποιήσουν την καταναγκαστική εργασία. Ένα άλλο είναι το Πρωτόκολλο του Παλέρμο που εγκρίθηκε το 2000. Ποινικοποιεί την εμπορία ανθρώπων και παρέχει ένα πλαίσιο για την προστασία και την παροχή βοήθειας στα θύματα.
Δεύτερον, τα αφρικανικά κράτη πρέπει να αναπτύξουν ισχυρότερη συνεργασία σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο για να αντιμετωπίσουν τη διακρατική πτυχή της σύγχρονης δουλείας. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ανταλλαγή πληροφοριών και την παροχή τεχνικής υποστήριξης.
Τρίτον, οι εθνικές αρχές πρέπει να επενδύσουν σε εκστρατείες ευαισθητοποίησης και παράλληλα να εφαρμόζουν εκπαιδευτικά προγράμματα για τους κινδύνους της σύγχρονης δουλείας για ευάλωτες ομάδες.
Η σύγχρονη σκλαβιά δεν περιορίζεται στο εμπόριο ανθρώπων ή στο σκλάβωμα ατόμων
Τέταρτον, καθώς η σύγχρονη δουλεία συχνά στηρίζεται στην υλική φτώχεια και την ανισότητα, η αντιμετώπιση αυτών των υποκείμενων παραγόντων θα μπορούσε να μειώσει τους κινδύνους εκμετάλλευσης.
Πέμπτον, τα μέτρα κατά της δουλείας πρέπει να ενσωματωθούν σε ευρύτερες αντιδράσεις στην κλιματική αλλαγή. Οι στενές διατυπώσεις των πολιτικών για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τη σχετική προσαρμογή πρέπει να αλλάξουν. Κατ’ αρχάς, πολλές από αυτές τις πολιτικές επικεντρώνονται στα περιβαλλοντικά αποτελέσματα και στην προσαρμογή του κλίματος χωρίς να εξετάζουν πώς η κλιματική αλλαγή οδηγεί στη σύγχρονη δουλεία.
Οι πολιτικές για το κλίμα πρέπει να περιλαμβάνουν σαφείς δεσμεύσεις για την καταπολέμηση της σύγχρονης δουλείας.
Έκτον, οι εταιρείες που εμπλέκονται στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα πρέπει να έχουν εντολή να διεξάγουν ενδελεχή, δέουσα επιμέλεια για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις λειτουργίες και τις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Αυτό γίνεται για την αντιμετώπιση των κινδύνων της σύγχρονης δουλείας. Θα μπορούσε να αποτρέψει τις ανεπιθύμητες συνέπειες της εκμετάλλευσης στην παγκόσμια μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.