Η συνεργασία μεταξύ της Ευρώπης και των ΗΠΑ φαίνεται να αντιμετωπίζει σοβαρούς τριγμούς μετά την έναρξη της νέας θητείας του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου της χώρας, ανοίγοντας μπροστά ένα αβέβαιο μέλλον.
Οι αποφάσεις της κυβέρνησης Τραμπ έχουν δημιουργήσει πόλωση και έναν νέο κύκλο εμπορικών και οικονομικών συγκρούσεων.
Πώς οι συνεργασίες των ΗΠΑ τους έφερναν ισχύ
Κατά το κοντινό μας παρελθόν, η Ουάσινγκτον ήταν πάντα έτοιμη να εμπλέξει τους Ευρωπαίους ως (κατώτερους) εταίρους στη διατήρηση μιας παγκόσμιας τάξης που κυριαρχείται από τα δυτικά συμφέροντα. Ενώ η σχέση που υπήρχε δεν ήταν μεταξύ ίσων, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούσαν να λαμβάνουν υπόψη τα συμμαχικά συμφέροντα. Δεν επρόκειτο για ένα σύστημα υποταγής αλλά ενσωμάτωσης – ένα σύστημα στο οποίο κάθε κράτος αναγνώριζε την ηγεσία των ΗΠΑ αλλά διατηρούσε την ικανότητα να διατυπώνει τις δικές του ανησυχίες, αναφέρει δημοσίευμα του socialeurope.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτή η εθελοντική συνεργασία με τα ασθενέστερα έθνη ήταν πηγή δύναμης. Η αμερικανική κυριαρχία δεν στηριζόταν μόνο στη στρατιωτική και οικονομική ισχύ, αλλά και στην ελκυστικότητα μιας δημοκρατικής κοινότητας αξιών – ενός συνασπισμού που προσέφερε στους συμμάχους σεβασμό και φωνή. Η οικοδόμηση πολυμερών θεσμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΠΟΥ, ο ΠΟΕ και το ΝΑΤΟ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ένα διπλωματικό αριστούργημα της αμερικανικής υπερδύναμης.
Τα κράτη δεν θέλουν να βρίσκονται στο έλεος των άλλων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλές χώρες ευνοούν μια παγκόσμια τάξη βασισμένη σε κανόνες, ακόμη και όταν οι κανόνες αυτοί στρέφονται υπέρ των ισχυρών. Σε ένα πολυμερές σύστημα, ακόμη και τα μικρότερα έθνη έχουν φωνή. Αυτή η φωνή μπορεί να μην έχει μεγάλο βάρος, αλλά τα μικρά κράτη μπορούν να προσπαθήσουν να ακουστούν και, σε συνεννόηση με άλλους, να ασκήσουν επιρροή.
Υπό τον Τζο Μπάιντεν, η υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία ήταν μια προσπάθεια επιβεβαίωσης της αμερικανικής ηγεσίας της Δύσης στον 21ο αιώνα. Η νέα αμερικανική κυβέρνηση το βλέπει διαφορετικά. Εδώ και χρόνια, η Αμερική έχει δικαίως επικριθεί για τα διπλά στάνταρ της όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, απέναντι σε μια πολιτική «Πρώτα η Αμερική» που στερείται εντελώς προτύπων, γίνεται σαφές πόσο πολύτιμο είναι όταν οι ισχυροί αισθάνονται τουλάχιστον την υποχρέωση να μην αγνοούν εντελώς τις αρχές της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το διεθνές δίκαιο και η μεταπολεμική τάξη -που σε μεγάλο βαθμό διαμορφώθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες- δεν φαίνεται πλέον να καθοδηγούν τη σκέψη του νέου Προέδρου και του κύκλου του.
Η νέα προσέγγιση των ΗΠΑ
Σίγουρα, κάθε λογικός άνθρωπος είναι σε θέση να κατανοήσει ότι το παλιό ηγεμονικό σύστημα είναι καλύτερο ακόμη και για τις ίδιες τις ΗΠΑ. Αλλά αυτή η άποψη έχει τις ρίζες της σε μια περασμένη εποχή υπερατλαντικής συναίνεσης. Όμως, για τον Τραμπ και τους Ρεπουμπλικάνους συμμάχους του, οι Ευρωπαίοι κλίνουν προς το στρατόπεδο του Μπάιντεν και του Ομπάμα και όχι προς το στρατόπεδο του Τραμπισμού -συμμαχώντας, με άλλα λόγια, με εκείνους που ο Τραμπ πολεμάει στο εσωτερικό. Σε ένα πλαίσιο φίλου-εχθρού, οι σύμμαχοι του χθες γίνονται οι σημερινοί αντίπαλοι. Για τον Τραμπ και την αμερικανική δεξιά, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες της Ευρώπης δεν είναι φίλοι αλλά δυνητικοί εχθροί της εσωτερικής τους ατζέντας. Η καθεστωτική αλλαγή σε αυτά τα έθνη αποτελεί μέρος μιας νέας ηγεμονικής στρατηγικής που συνδυάζει την πλουτοκρατική επέκταση της εξουσίας με μια πολιτιστική αντεπανάσταση. Ή, όπως αστειεύτηκε ο JD Vance στο Μόναχο: Το τείχος προστασίας κατά του AfD είναι πιο επικίνδυνο από την Κίνα ή τη Ρωσία.
Πέρα όμως από τις πολιτικές μετατοπίσεις στις ΗΠΑ, η μείωση της σημασίας της Ευρώπης συμβάλλει επίσης στην παρακμή της υπερατλαντικής εταιρικής σχέσης ως πυρήνα της δυτικής ηγεμονίας. Κάτω από την επιφάνεια της θεσμικής συνέχειας, η δυναμική της ισχύος έχει μετατοπιστεί. Είναι αναχρονιστικό το γεγονός ότι η Γαλλία και η Βρετανία διατηρούν τα βέτο τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας ή ότι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί εξακολουθούν να διεκδικούν τις κορυφαίες θέσεις στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Τα τελευταία 45 χρόνια, το μερίδιο της ΕΕ στο παγκόσμιο ΑΕΠ μειώθηκε από 27% σε 14,5%, ενώ το μερίδιο της Κίνας αυξήθηκε από 2% σε 19%. Το 1960, η Ευρώπη αντιπροσώπευε το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού- σήμερα, είναι μόλις το 9%. Η Ευρώπη έχει κυριολεκτικά χάσει αξία και βάρος ως στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ.
Η συμπάθεια των ανερχόμενων δυνάμεων του Παγκόσμιου Νότου – της Ινδίας, της Ινδονησίας, της Νότιας Αφρικής, της Βραζιλίας – οφείλεται εν μέρει στην απροθυμία των καθιερωμένων δυνάμεων να προσαρμόσουν τους κανόνες του διεθνούς συστήματος στις νέες πραγματικότητες. Η μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει κολλήσει- τα βιομηχανικά έθνη αποφεύγουν το μερίδιο που τους αναλογεί στο βάρος του κλίματος- και αντιστέκονται στο να προσφέρουν στις αναπτυσσόμενες χώρες καλύτερους όρους για τις γεωργικές εξαγωγές στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Η απόφαση του Τραμπ να εμπλακεί με τη Ρωσία πάνω από την Ουκρανία και τα κεφάλια της Ευρώπης είναι μια δημόσια επίπληξη της Ευρώπης και μια καταστροφή τόσο για την Ουκρανία όσο και για τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Εδώ και τρία χρόνια, η ουκρανική διπλωματία ήταν ασυμβίβαστη -αποκλείοντας νομικά τις συνομιλίες με τον Πούτιν, επιμένοντας σε όρους ειρήνης που προϋποθέτουν τη ρωσική ήττα και επικρίνοντας δημοσίως τους συμμάχους για ανεπαρκείς παραδόσεις όπλων. Οι δυτικοί ηγέτες, με ομοφωνία, δήλωσαν ότι μόνο η Ουκρανία θα μπορούσε να αποφασίσει για την ειρήνη, η εδαφική της ακεραιότητα ήταν αδιαπραγμάτευτη, η ένταξη στο ΝΑΤΟ ερχόταν και οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός που επιβραβεύει τη ρωσική επιθετικότητα ήταν απαράδεκτη.
ΗΠΑ και Ουκρανία
Ο Τραμπ καθιστά τώρα σαφές ότι αυτοί που έχουν την εξουσία αποφασίζουν. Με την εκλογή του Τραμπ, ο Ζελένσκι υποχώρησε από τη μία θέση μετά την άλλη: παραδεχόμενος ότι τα κατεχόμενα εδάφη δεν μπορούν να ανακτηθούν στρατιωτικά, επιδιώκοντας εγγυήσεις ασφαλείας αντί για ένταξη στο ΝΑΤΟ και, τέλος, δηλώνοντας έτοιμος να διαπραγματευτεί με τον Πούτιν. Στον Τραμπ έχουν προσφερθεί ουκρανικοί πόροι για να πληρώσει για τα αμερικανικά όπλα. Καμία ευθύνη δεν πρέπει να πέσει στον Ζελένσκι -το να εξευμενίζει την Αμερική είναι η μόνη του επιλογή. Η εμπορική στροφή είναι έντονη: οι ΗΠΑ απαιτούν τώρα το 50% του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας σε αντάλλαγμα για στρατιωτική βοήθεια, χωρίς να συνδέουν αυτή τη συμφωνία εξόρυξης με εγγυήσεις ασφαλείας, όπως υποστηρίζει το δημοσίευμα.
Οι εικασίες σχετικά με τις εναλλακτικές στρατηγικές της Ουκρανίας τα τελευταία τρία χρόνια είναι μάταιες. Η Ουκρανία βρίσκεται τώρα σε θέση απελπιστικής αδυναμίας. Ο Τραμπ γνωρίζει ότι η Ουκρανία δεν έχει άλλη επιλογή από το να δεχτεί ό,τι συμφωνήσουν οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Η αδυναμία των ευρωπαϊκών στρατών υπογραμμίζει την πραγματικότητα του ΝΑΤΟ: όλοι μοιράζονται το κόστος, αλλά μόνο οι ΗΠΑ κρατούν τα «στρατιωτικά κλειδιά».
Τι μέλλει γενέσθαι στην Ευρώπη;
Σε αντίθεση με την Κίνα, τη Ρωσία ή τις ΗΠΑ, η Ευρώπη μπορεί να επιβιώσει μόνο ως πολυμερές σχέδιο. Η ΕΕ είναι η πιο επιτυχημένη υπερεθνική κοινότητα αξιών και συνεργασίας. Η Ευρώπη είναι ταυτόχρονα η πιο ελκυστική και εύθραυστη από τις μεγάλες πολιτικές δυνάμεις -γι’ αυτό και οι αντίπαλοι συμφωνούν στην αποδυνάμωσή της. Κατά ειρωνικό τρόπο, οι δεξιοί εθνικιστές της Ευρώπης φλερτάρονται τόσο από τον Τραμπ όσο και από τον Πούτιν.
Τα πάντα τώρα εξαρτώνται από τη Γερμανία. Μια ευρωπαϊκή απάντηση είναι αδύνατη χωρίς το Βερολίνο, και ακόμη και με τις καλύτερες προθέσεις του, θα είναι ένα ηράκλειο έργο. Τα ευρωπαϊκά κράτη σταθμίζουν την ολοκλήρωση έναντι του εθνικού συμφέροντος. Από την αμερικανική οπτική γωνία, η Ευρώπη αποδυναμώνεται περισσότερο αν η Γερμανία και η Γαλλία τιμωρηθούν, ενώ άλλοι -για παράδειγμα η Πολωνία, η Ιταλία, η Ουγγαρία- ανταμείβονται. Φανταστείτε υψηλούς δασμούς στα γερμανικά αυτοκίνητα σε συνδυασμό με αφορολόγητη πρόσβαση σε αγαθά από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Η εμβάθυνση και ο μετασχηματισμός της Ευρώπης δεν μπορεί να μεθοδεύεται στα παρασκήνια των Βρυξελλών, ενώ έξω κυριαρχούν τα εθνικιστικά αισθήματα. Χρειάζεται δημόσια κινητοποίηση για την Ευρώπη ως προπύργιο της ελευθερίας, της ασφάλειας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Αυτό απαιτεί έξυπνη πολιτική, συμβιβασμό και χαρισματική ηγεσία, τίποτα λιγότερο.